Εκεί στον πόλεμο

Αναδημοσιεύω το άρθρο της κ. Λίνας Γιάνναρου. Το βρήκα δυνατό και συγκινητικό. Μπορεί κάποιος να πει ότι είναι σαν μυθιστόρημα για να είναι ισχύει αλλά όλοι ξέρουμε ότι τα κομμάτια της ιστορίας είναι πραγματικά και καθημερινά.

«Δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για ν’ αγαπώ». Η φράση αυτή από την «Αντιγόνη» είχε γοητεύσει την τάξη του Κυριακάτικου Σχολείου Μεταναστών. Οι μαθητές, οι περισσότεροι ενήλικοι, που εργάζονταν τις καθημερινές και αφιέρωναν τις Κυριακές τους στο μάθημα, είχαν ζητήσει από τη δασκάλα να τους τη γράψει στον πίνακα στα αρχαία ελληνικά: «Ούτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν». «Παιδιά, κανείς νεοέλληνας, αν του πείτε αυτή τη φράση δεν πρόκειται να σας καταλάβει», τους έλεγε η Όλγα Νικολαΐδου, αλλά εκείνα έγραφαν ήδη στα τετράδιά τους, την εμβληματική φράση του Σοφοκλή, αργά και προσεκτικά. «Είναι σημαντικό να το ξέρουμε, όπως ακριβώς το είπε», έκανε ο 19χρονος Αχμέντ, πρόσφυγας από τη Συρία.

Η Όλγα δίδασκε εθελοντικά στο σχολείο από το 2008 έως το 2012. Ηταν χαρούμενη που την τελευταία εκείνη χρονιά είχε αναλάβει τμήμα προχωρημένων. Οι μαθητές μετρούσαν ήδη αρκετά χρόνια στην Ελλάδα και καταλάβαιναν πολύ καλά τη γλώσσα. «Είχα την ελευθερία να διαμορφώσω το μάθημα, διευρύνοντάς το σε αρκετά πεδία. Δεν χρειαζόταν να ξεκινήσω από την αλφαβήτα», λέει στην «Κ». Κάθε μάθημα τελείωνε με τραγούδια. «Μοίραζα σε φωτοτυπίες τους στίχους, τους συζητούσαμε, εντοπίζαμε άγνωστες λέξεις και μετά, σε ένα φορητό cd player που είχαμε, ακούγαμε το τραγούδι προσπαθώντας να το τραγουδήσουμε όλοι μαζί». Διάβαζαν ποιήματα του Ελύτη, του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Λειβαδίτη. Παράλληλα προσπαθούσαν να αποδώσουν θεατρικούς διαλόγους. Λίγο Μπρεχτ, από το «Τρόμος και Αθλιότητα στο Γ΄ Ράιχ», λίγο Λόρκα, ακόμη και την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Οι μαθητές ρουφούσαν τα πάντα λαίμαργα. Εκείνη την περίοδο, η ίδια δίδασκε και σε ένα ΙΕΚ δημοσιογραφίας. «Μου είχε κάνει εντύπωση ότι εκεί οι μαθητές πλήρωναν, αλλά αντιμετώπιζαν με αδιαφορία τη γλώσσα. “Σε τι θα μας χρησιμεύσει αν το μάθουμε αυτό;”, μου έλεγαν συχνά. Την ίδια στιγμή στο Κυριακάτικο Σχολείο Μεταναστών δεν τη χόρταιναν».

Από την αρχή ο Αχμέντ είχε εντυπωσιάσει την Όλγα. Ιδιαίτερα έξυπνος, με φοβερή αντίληψη –«τα ’πιανε όλα στον αέρα»– και πολύ όμορφος: μεγάλα πράσινα και εκφραστικά μάτια, σκούρα επιδερμίδα και μαύρα μαλλιά. «Και πολύ πειραχτήρι. Του άρεσαν οι ανατροπές, οι αντιθέσεις, οι πλάκες και κυρίως το σαμποτάρισμα κάθε στιγμής που έρρεπε προς τη σοβαρότητα». Τον θυμάται να της λέει «κυρία δασκάλα –έτσι μ’ έλεγε– βρήκα κι εγώ ένα στίχο του Ελύτη, το “Θεέ μου, ξόδεψες τόσο μπλε για να μη σε βλέπουμε”» και αμέσως μετά να αφήνει επίτηδες το κινητό του να χτυπήσει για να δει πώς θα αντιδράσει εκείνη στον ήχο κλήσης του... σκυλάδικου που είχε επιλέξει. «Ολα χρειάζονται στη ζωή, κυρία δασκάλα», απαντούσε στο βλέμμα της.

Η «Αντιγόνη» τον είχε γοητεύσει. «Βλέπετε σε όλους τους λαούς, σε όλους τους πολιτισμούς, οι νεκροί είναι ιεροί και η τέλεση της ταφής τους, αδιαπραγμάτευτο, τελευταίο χρέος των ζωντανών απέναντί τους», εξηγεί η Όλγα. Μια μέρα, όταν τους διάβασε το ποίημα του Μπρεχτ «Στρατηγέ το τανκ σου είναι δυνατό μηχάνημα» και τους ρώτησε τι σκέφτονται, ο Αχμέντ απάντησε: «Σκέφτομαι ότι μόνο η Αντιγόνη, θα μπορούσε να νικήσει αυτόν τον στρατηγό, λέγοντάς του “δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για ν’ αγαπώ”».

Λίγες ημέρες αργότερα, ο Αχμέντ ανακοίνωσε στην τάξη ότι θα επέστρεφε στην πατρίδα του για να υπηρετήσει τη θητεία του. «Αυτό είναι το σωστό και αυτό θα κάνω», είπε στη δασκάλα του. «Αλλά θα ξαναγυρίσω».

Δεν ξαναγύρισε. Επεσε πάνω στον εμφύλιο και σκοτώθηκε. Οπως τους ενημέρωσε ο συμμαθητής του ο Σιάρ, τον διέταξαν να πυροβολήσει τον κόσμο που διαμαρτυρόταν σε μια πλατεία, εκείνος αρνήθηκε με αποτέλεσμα να τον εκτελέσουν, μαζί με όσους ακολούθησαν το παράδειγμά του.

Η Όλγα συνετρίβη. «Την ημέρα που έμαθα για τον θάνατο του Αχμέντ ένιωσα να μισώ όλα τα αγαπημένα μου αναγνώσματα, αυτά που με τόση χαρά και υπερηφάνεια είχα μοιραστεί μαζί του και με τους υπόλοιπους μαθητές μου. Και την Αντιγόνη και τον Μπρεχτ και τους ποιητές και τα ιδανικά και τις αξίες και τις ιδεολογίες και τις θεωρίες...», λέει. «Σκέφτηκα ότι το πιο ιερό μάθημα είναι η ζωή. Πάνω σε αυτό, εγώ τι δίδαξα; Πώς να πεθαίνεις ηρωικά; Αν έστω και στο ελάχιστο επηρέασα τη στάση του εκείνη τη στιγμή, ήμουν συνένοχη, αλλά όχι συμμέτοχη. Εγώ μιλούσα στη θεωρία, αλλά ο Αχμέντ πέρασε στην πράξη».